نامه جمعی از اساتید دانشگاهی در رابطه با فاجعه لاحیه منطقه آزاد

بسمه تعالی

18/2/1399

اعضای محترم شورای نگهبان

سلام علیکم؛

همان‌طور که مستحضر هستید، مجلس شورای اسلامی در غیاب 134 نفر از نمایندگان و با موافقت تنها 132 نفر از ایشان، کلیّات تبصره‌ی ماده واحده‌ی لایحه‌ی ایجاد مناطق آزاد تجاری-صنعتی سرخس-دوغارون و مازندران را تصویب و جهت تایید به آن شورا ارسال نموده است. مسئولان استانی در مازندران، هدف از ایجاد منطقه‌ی آزاد را «جذب سرمایه‌های خارجی»، «ایجاد فرصت‌های شغلی جدید»، «کسب درآمد ارزی» و «افزایش صادرات» اعلام کرده‌اند. این در حالی است که دانش اقتصاد و تجربه‌ی دست‌کم دو دهه‌ی گذشته در ایجاد مناطق آزاد در کشور بیانگر آن است که نه تنها اهداف مورد نظر در شرایط کنونی اقتصاد ایران محقّق نخواهد شد بلکه در عمل دقیقاً خلاف این تصوّرات رخ خواهد داد.

آمارهای تجارت خارجی کشور، حاکی از افزایش چشمگیر واردات در مناطق آزاد است؛ این در حالی است که میزان صادرات نیز ناچیز می باشد . بررسی شاخص نسبت واردات به صادرات، به خوبی گویای این واقعیّت است که مناطق آزاد در کشور ما، عملاً «دروازه‌ی واردات» هستند تا «سکّوی صادرات». به طور مثال در سال 1391 واردات در مناطق مذکور، 22 برابر صادرات بوده است. همچنین این رقم برای منطقه‌ی آزاد ارس، در سال 1395 بیش از 4 برابر بوده است. بنابراین تجربه نشان داده است که به دلیل توان رقابتی پایین صنایع داخلی، در شرایط کنونی بستر لازم به منظور استفاده از مناطق آزاد به عنوان «دروازه‌ی صادرات» فراهم نبوده و همین مقایسه‌ی آمار نسبت واردات به صادرات در مناطق آزاد، نشان می‌دهد که انتظار «کسب درآمد ارزی» در صورت افزایش تعداد مناطق آزاد، تا چه حد به دور از واقعیت می باشند. بنابراین، بدیهی است که در شرایط فعلی، مناطق آزاد بیش از آن‌که برای اقتصاد ایران ارزآور باشند، ارزبر خواهند بود.

گزارش مرکز پژوهش های مجلس در سال 1396 نشان می‌دهد که مساحت مناطق آزاد در ایران به مراتب بیش از مساحت مناطق آزاد در کشورهایی مانند امارات، روسیه، کره‌ی جنوبی و چین است. در واقع تنها منطقه‌ی آزاد قشم که مساحت آن در قیاس با مناطق آزاد ارس و ماکو بسیار کوچک‌تر است، بزرگتر از مجموع مساحت بیش از 10 منطقه‌ی آزاد در کشورهای فوق‌الذکر است! بنابراین افزایش مساحت مناطق آزاد کشور به امید تحقق توسعه، تنها امیدی به دور از واقع بوده و ادعای «ایجاد فرصت‌های شغلی جدید» نیز صحیح نمی باشد؛ چرا که تا سال 1387 و با گذشت 15 سال از آغاز فعّالیت مناطق آزاد در کشور، تنها 50 هزار شغل در این مناطق ایجاد شد که بیشتر این مشاغل نیز خدماتی بوده و با توجّه به توسعه‌ی واردات، به نظر می‌رسد تعداد مشاغل مولّد از دست رفته، بسیار بیش از این میزان باشد. همچنین با توجه به نزدیکی مناطق آزاد مذکور به قطب جمعیتی تهران و البرز، تبدیل منطقه آزاد به معبری برای واردات بی رویه و آسیب جدی به صنایع تولیدی مناطق مرکزی کشور دور از انتظار نخواهد بود. هدف «جذب سرمایه‌های خارجی» نیز با توجه به شرایط تحریمی –خصوصاً پس از خروج امریکا از برجام-  و تنگناههای مالی موجود عملاً امکان پذیر نخواهد بود.

 بنابراین، اظهارات مسئولان محلّی حاکی از آن است که اکنون راهبرد مشخّصی در ایجاد منطقه‌ی آزاد تجاری در استان مازندران وجود نداشته و در اتّخاذ این تصمیم، به ویژگی‌های ژئوپلیتیک منطقه توجّهی نشده است. در چنین شرایطی، ایجاد منطقه‌ی آزاد جدید در استان مازندران عملاً به معنای افزایش واردات، از بین رفتن اشتغال در منطقه، افزایش تورّم –خصوصاً در بخش املاک و مستغلّات- و از همه مهم‌تر وارد آمدن آسیب جدّی به تولید استان آن هم در سالی است که به نام " جهش تولید" نام گذاری شده است. بدیهی است که این تبعات، نقطه‌ی مقابل سیاست‌های کلّی اقتصاد مقاومتی و مانعی جدّی در مقابل تولید می باشند. لذا بدینوسیله، ما اعضای هیئت علمی و دانشجویان مقطع دکتری اقتصاد امضاکننده‌ی ذیل این نامه، از شورای محترم نگهبان خواستاریم که با دقّت‌نظر در بررسی این قانون، مانع از ظهور تجربه ناموفق دیگری در حوزه تأسیس مناطق آزاد تجاری شده و تصویب طرح مذکور را تا زمان بررسی دقیق و کارشناسی و همچنین آسیب شناسی صحیح و علمی از سایر مناطق آزاد تجاری، به تعویق اندازند.

رونوشت:

• محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام
• علی لاریجانی، ریاست مجلس شورای اسلامی
• حجت الاسلام لائینی، نماینده ولی فقیه در استان مازندران
• احمد حسین زادگان، استاندار مازندران

افراد امضا کننده نامه :

• زهرا کریمی موغاری، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران
• وحید تقی نژاد عمران، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران
• علیرضا پورفرج، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران
• شهریار زروکی، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران
• محسن نبوی، دکترای اقتصاد
• محسن کشاورز، دانشجو دکتری اقتصاد دانشگاه مازندران
• سید علی موسوی، دانشجو دکتری اقتصاد دانشگاه مازندران
• محبوبه جهادی، دانشجو دکتری اقتصاد دانشگاه مازندران
• سید مقداد ضیاتبار، دانشجو دکتری اقتصاد دانشگاه مازندران
• مرتضی بخشوده، دانشجو دکتری اقتصاد دانشگاه مازندران
• گیتی صادقیان، دانشجو دکتری اقتصاد دانشگاه مازندران
• عارفه سوادکوهی، دانشجو دکتری اقتصاد دانشگاه مازندران
• ابوذر مرادی، دانشجو دکتری اقتصاد دانشگاه مازندران