یعقوب فروتن فراوانی اسامی و تصاویر مردان غلبه چشم گیری بر اسامی و تصاویر زنان در کتب درسی ایران دارد، این نوع سوگیری جنسیتی در واژه های کلیدی مرتبط با جنس مذکر و مؤنث (مانند کلمات مرد و زن، پسر و دختر)، الگوها و ویژگی های کارهای داخل و خارج خان ، ترکیب بعد خانواده بر حسب جنس فرزندان و فعالیت های ورزشی نیز وجود دارد.
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران همبستگی مستقیم و معناداری بین پایه تحصیلی و این نوع سوگیری های جنسیتی را نکته مهم دانسته و تصریح کرد: تفاوت‌های کمابیش مهمی در خصوص چگونگی بازنمایی برخی از نقش های جنسیسی به تفکیک عنوان کتاب های درسی نیز وجود دارد.
فروتن بیان کرد: این سوگیری جنسیتی در واژه های کلیدی مرتبط با جنس مذکر و مؤنث نیز مشاهده می شود، تنها استثنای قابل ملاحظه در این خصوص، کلمه «مادر» است که به دفعات بسیار زیاد (حتی بیش از کلمه « پدر ») در کتاب های درسی ذکر و تکرار شده است که منعکس کننده ارزش والای مقام مادری در فرهنگ جامعه ی ایرانی است، با وجود این، در سایر موارد واژه های جنس مذکر نسبت به واژه های جنس مؤنث (یعنی در مقایسه بین دو واژه ی مرد » - « زن » ، « آقا » - « خانم » ، « پسر » - « دختر » ، «خویشاوندان ذکور – خویشاوندان مؤنث ») به طور چشم گیری بیشتر است.
وی افزود: این الگوی جنسیتی در متون مکتوب و کتاب های درسی که شباهت زیادی نیز با جایگاه زن در فرهنگ عامه و کلامی ایرانی دارد نشان می دهد که هویت «دختر» و «زن» ارتباطی تنگاتنگ با تشکیل خانواده ازدواج و باروری دارد که آنان را به عنوان «همسر در کنار شوهر» و به ویژه «مادر» در کنار اعضای خانواده خویش قرار می دهد علاوه بر این، تحلیل ابعاد جمعیت شناختی محتوای کتاب های درسی مبین یک تفاوت جنسیتی قابل ملاحظه است.
فروتن با بیان اینکه در زمینه فعالیت های ورزشی نیز تفاوت های جنسیتی چشم گیری در کتاب های درسی وجود دارد افزود: نه تنها دختران و زنان در کمتر از ۱۰ درصد صحنه های ورزشی کتاب های درسی مشارکت دارند، بلکه فعالیت های ورزشی آنان از تنوع بسیار محدودی نیز برخوردار است در حالی که در این جا نیز پسران و مردان در طیف بسیار متنوعی از فعالیت های ورزشی ظاهر می شوند.
وی ادامه داد: این نکته مهم نیز است که به موازات افزایش پایه ی تحصیلی، حضور دختران و زنان در صحنه های ورزشی کتاب های درسی به طور کاملا نمایانی رو به کاهش می گذارد و در واقع، در پایه های تحصیلی بالاتر، دختران و زنان از صحنه های ورزشی کتاب های درسی تقریبا محو می شوند.
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران خاطرنشان کرد: به علاوه، الگوی سنتی ناظر بر تفکیک جنسیتی نقش های داخل و خارج خانه به طور کاملا روشنی در کتاب های درسی بازنمایی شده است، یعنی از یک سو، انجام کارهای خانگی اساسا به زنان واگذار شده است، از سوی دیگر، نقش‌های جنسیتی خارج از خانه اساسا یک موضوع مردانه» معرفی شده و موضوع اشتغال زنان بسیار کم رنگ در کتابهای درسی انعکاس یافته است.
فروتن ادامه داد: از یکسو زنان (در مقایسه با مردان) حضوری بسیار کمرنگ و نامحسوس در تمامی کتاب های درسی دارند، از سوی دیگر، همان حضور نامحسوس زنان نیز عمدتا به نقش های جنسیتی سنتی یعنی انجام وظایف خانگی و مراقبت از فرزندان محدود می شود و در نتیجه، نقش مردان به عنوان «پدر» در مراقبت از فرزندان خویش بسیار کم رنگ و نامحسوس در کتاب های درسی انعکاس می یابد، ضمن آن که این سوگیری های جنسیتی در زمینه ی نقش های جنسیتی خارج از خانه از جمله در خصوص اشتغال زنان نیز به وضوح در کتابهای درسی باز نمایی می شود.
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران خاطرنشان کرد: بدین ترتیب، در چارچوب فرآیند جامعه پذیری نقش های جنسیتی، عملا پسر بچه ها یاد می گیرند که در آینده به عنوان شوهر و پدر، نقش و مسئولیت آنان عمدتا در خارج از خانه است و نقش چندانی در داخل خانه و مراقبت از فرزند نخواهند داشت. برعکس، دختر بچه ها نیز یاد می گیرند که در آینده به عنوان همسر و مادر، نقش و مسئولیت آنان اساسا در چارچوب خانه و خانواده یعنی انجام وظایف خانگی و مراقبت از فرزندان خواهد بود.
وی این قبیل الگوهای جنسیتی، را فاقد هم خوانی لازم با تغییراتی که در سال های اخیر در وضعیت دختران و زنان در ایران پدید آمد دانست و گفت: گفتنی است که در سال های اخیر پیشرفت‌های چشم‌گیری در افزایش تحصیلات دختران و زنان به ویژه تحصیلات دانشگاهی و کاهش سطح باروری زنان در ایران صورت گرفته است، این قبیل پیشرفت های اجتماعی و تغییرات جمعیت شناختی نه تنها ماهیتا با منحصر نمودن هویت زنان در چارچوب نقش های جنسیتی سنتی داخل خانه سازگاری ندارند، بلکه زمینه‌های مثبتی را برای افزایش اشتغال زنان و مشارکت آنان در پذیرش نقش های اجتماعی خارج از خانه نیز فراهم خواهد آورد.
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران در پایان خاطرنشان کرد: بنابراین جا دارد که تلاش های بیشتر و برنامه‌ریزی های دقیق‌تر در راستای تطابق محتوای جنسیتی کتاب های درسی با این پیشرفت های اجتماعی و تغییرات جمعیت شناختی اخیر در وضعیت زنان در ایران انجام پذیرد.
0 نظر